Bostanistas.gr : Ιστορίες για να τρεφόμαστε διαφορετικά

«Γιατί αυτή η ενθουσιώδης υποστήριξη στα ψυχανθή και ιδιαίτερα στα ρεβύθια;» με ρωτούν συχνά. Πρώτα απ’ όλα γιατί τα ρεβύθια είναι και αυτά ψυχανθή και, ως τέτοια, η καλλιέργεια τους είναι φιλική για το έδαφος, δηλ. την οικονομία αζώτου και το περιβάλλον. Αναπτύσσοντας μοναδικές σχέσεις «συμβίωσης» με αζωτοδεσμευτικά βακτήρια στις ρίζες τους, τα ψυχανθή δεσμεύουν ατμοσφαιρικό άζωτο (υπάρχει μπόλικο αζωτούχο λίπασμα στην ατμόσφαιρα), όχι μόνο για τις δικές τους ανάγκες, αλλά και για τις επόμενες καλλιέργειες, με αποτέλεσμα να μειώνεται σημαντικά το κόστος λίπανσης, αλλά και το κόστος φυτοπροστασίας που οφείλεται στη μονοκαλλιέργεια σιτηρών στις ξηρικές εκτάσεις. Οι μελέτες του αζώτου στη φύση δείχνουν ότι τα ψυχανθή προσθέτουν στο έδαφος πολύ περισσότερο άζωτο απ’ όσο προσθέτουμε με τα χημικά λιπάσματα και τις κοπριές μαζί. Γι’ αυτό ο Θεόφραστος έγραψε, το 300 π.Χ., πως τα ψυχανθή αναζωογονούν το έδαφος.

Τα ψυχανθή βέβαια είναι μια πολυάριθμη οικογένεια ειδών (η δεύτερη μεγαλύτερη οικογένεια με 13.000 είδη) με μεγάλη σημασία, πέραν του περιβάλλοντος, για την κτηνοτροφία, παράγοντας εξαιρετικής ποιότητας ντόπιες ζωοτροφές (ας μην ξεχνάμε ότι το υψηλό κόστος των εισαγόμενων πρωτεϊνούχων ζωοτροφών αντιπροσωπεύει ένα από τα μεγαλύτερα διαρθρωτικά προβλήματα της ελληνικής και της ευρωπαϊκής κτηνοτροφίας), αλλά και για τη διατροφή του ανθρώπου με τα καταπληκτικά όσπρια. Για αυτό τον λόγο άλλωστε και οι Αρχαίοι Έλληνες είχαν καθιερώσει το θεσμό των «Πυανεψίων», μια γιορτή που σχετίζονταν με τη συγκομιδή των οσπρίων το φθινόπωρο. Τέτοια όσπρια είναι και το πολύτιμο ρεβύθι, μαζί με το φασόλι, το μπιζέλι, το κουκί, τη φακή, κ.ά.

Προς τι λοιπόν η προτίμηση στην καλλιέργεια του ρεβυθιού, στον αρχαίο δηλαδή ερέβινθο, και την κατανάλωση του καρπού του; Ίσως γιατί, περισσότερο από όλα τα ψυχανθή, η καλλιέργεια ρεβυθιού είναι από τις πλέον σκληραγωγημένες, ανθεκτική σε πολλές αντιξοότητες. Μια καλλιέργεια προσαρμοσμένη στις εδαφοκλιματικές συνθήκες του τόπου μας και ιδιαίτερα στις ξηροθερμικές συνθήκες που αναμένεται να ενταθούν με τις διαφαινόμενες κλιματικές αλλαγές. Μια καλλιέργεια χειμερινή (όπως και τα σιτηρά), που αξιοποιώντας τις βροχές των φθινοπωρινών και χειμερινών μηνών, αναπτύσσεται στα ξηρικά μας χωράφια, που συνιστούν και το 70% των αγρών μας, και μάλιστα εναλλασσόμενα με τα σιτηρά (αμειψισπορά). Η συνεχής και σταθερή βελτίωση των αποδόσεών της, η δημιουργία νέων ποικιλιών με μεγαλύτερη αντοχή σε ασθένειες και στην ξηρασία, σε συνδυασμό με τη βελτίωση πιο «βραστερών» ποικιλιών βοηθούν ακόμα περισσότερο στη διάδοσή του.

Πολλά έθνη ανατολικά της Μεσογείου έκαναν το ρεβύθι κύριο πιάτο. Η αξία του έφτασε ως την Ινδία (σ’ αυτόν τον αναδυόμενο καταναλωτικό γίγαντα που σύντομα θα ξεπεράσει το πληθυσμιακό μέγεθος της Κίνας), όπου τα ρεβύθια είναι κύρια πηγή πρωτεϊνών. Έγινε το «κρέας των φτωχών» της γης. Ειδικά γι’ αυτούς, εξαιτίας της απαγόρευσης κατανάλωσης βόειου και χοιρινού κρέατος, το ρεβύθι έγινε πλέον εθνικό διατροφικό τους συστατικό. Όχι πως η αντικατάστασή του μερικώς με πρωτεΐνες άλλων πηγών (κρέας), στα οικονομικά αναπτυγμένα έθνη, ήταν απαραίτητα διατροφικά καλύτερη. Σε αυτό οφείλεται και η επισταμένη έρευνα του είδους στην Ινδία. Έρευνα που οδήγησε στην πλήρη ανάγνωση (αλληλούχιση) του γονιδιώματός του. Η μεθοδική βελτίωσή τους ύστερα από συμβατικές διασταυρώσεις μεταξύ ποικιλιών και ειδών και η δημιουργία νέων ποικιλιών εμπλουτισμένων με ξανθοφίλες (κίτρινο ρεβύθι), με καροτενοειδή (πορτοκαλί ρεβύθι) ή και άλλες χρωστικές όπως οι ανθοκυανίνες (μωβ ρεβύθια), που ήδη καλλιεργούνται στη χώρα μας, ανεβάζουν ακόμα πιο ψηλά τη διατροφική τους αξία. 

Δείτε πόσους τρόπους κατανάλωσης έχουμε για το ταπεινό ρεβύθι, μια ταπεινότητα που αντανακλάται στις λαϊκές ρήσεις και τα παραμύθια, όπως εκείνο του κοντορεβυθούλη, ή τις γλυκύτατες φωνές της Ζήλου με τον Κραουνάκη στο παραμύθι με τα «δύο κουκιά και δυο ρεβύθια». Ποιος δεν δοκίμασε μια λευκή ή κόκκινη σούπα ρεβυθιών, ένα χυλό τους, μία κρύα σαλάτα με πράσινο κρεμμύδι και μαϊντανό ή τη ρεβυθοσαλάτα χούμους με ταχίνι και ελαιόλαδο (ένα καταπληκτικό πλήρες γεύμα που πρόσφατα ανακαλύφθηκε από Αμερικανούς και Καναδούς και «κλονίζει» όπως έγραψε ο Economist τα παραγωγικά τους συστήματα, γιατί οι απαιτούμενες ποσότητες δεν μπορούν να καλυφθούν, ούτε από την εσωτερική τους παραγωγή, ούτε από εισαγωγές) ή ακόμη και τον ρεβυθοκαφέ σε καιρούς δύσκολους για την προμήθεια του κανονικού.

Και είναι τώρα η ευκαιρία για τη χώρα μας, με την ανάληψη της Προεδρίας της Ε.Ε. από την 1η Ιανουαρίου 2014, να προωθήσουμε μεταξύ άλλων και πολιτικές που θα αναδείξουν τη σημασία των ψυχανθών για όλη την Ευρώπη. Στο πλαίσιο αυτό θα ανακηρύξουμε το 2014 ως έτος ψυχανθών για τη χώρα μας.

Στα τέλη Νοεμβρίου θα συμμετάσχουμε στη γιορτή γαστρονομίας και διατροφής στο Μαρούσι, όπου ένα ολόκληρο περίπτερο θα είναι αφιερωμένο στα ελληνικά όσπρια και τα γαστρονομικά τους προϊόντα. Καθημερινά μάλιστα για τρεις ημέρες γνωστοί σεφ θα παρουσιάζουν τις δημιουργίες τους.

Τα ψυχανθή σημαίνουν οφέλη για το περιβάλλον (λιγότερα φυτοφάρμακα και λιπάσματα, βελτίωση υφής, δομής και γονιμότητας του εδάφους) και σεβασμό στην αειφορία, δηλαδή τις επόμενες γενεές. Σημαίνουν, δηλαδή, μείωση του κόστους καλλιέργειας για το γεωργό, γιατί μειώνουν αισθητά το κόστος σημαντικών εισροών, όπως τα λιπάσματα και τα φυτοφάρμακα. Σημαίνουν επίσης «ανάσα» για την κτηνοτροφία μας, καθώς θα την βοηθήσουν να απαλλαγεί από το δυσβάσταχτο κόστος των εισαγόμενων ζωοτροφών. Τέλος, τα «ξεχασμένα» για πολλούς από εμάς όσπρια, σημαίνουν εξαιρετικής ποιότητας φυτικές πρωτεΐνες, με ευεργετικά οφέλη για τη διατροφή και την υγεία.

[Ο καθηγητής Γενετικής στο Α.Π.Θ., Αθανάσιος Τσαυτάρης είναι υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων]