Bostanistas.gr : Ιστορίες για να τρεφόμαστε διαφορετικά

Εντυπωσιασμένοι από τον πλούτο των ψαριών γύρω από ναυαγισμένα σκαριά πλοίων (όπως άλλωστε συμβαίνει και στους φυσικούς υφάλους, που με φυκιάδες προσφέρουν μπόλικες κρυψώνες και παγίδες σε πολλά είδη ψαριών), οι Αμερικάνοι μας έδειχναν με περηφάνια έναν Τεχνητό Ύφαλο (ΤΥ) στην Φλόριδα, φτιαγμένο από στοιβαγμένους σκελετούς  παλαιών αυτοκινήτων! Ξεγυμνωμένοι απ’ ό,τι ήταν ανακυκλώσιμο, οι εναπομείναντες σκελετοί κτίζονταν σαν τούβλα σε τοίχο, που σε λίγα χρόνια γέμισε με φυκιάδες κι αργότερα φυσικά με ψάρια. Τόσα πολλά ψάρια που αργότερα μετατρέπονταν σε τουριστική ατραξιόν, μιας και τα έβλεπε κανείς εύκολα σε καταδύσεις με τη μάσκα του.

Αργότερα, σε ένα επιστημονικό μου ταξίδι σε παραλιακή πόλη της Ιαπωνίας, έβλεπα στη ντόπια τηλεόραση έναν τέτοιον ΤΥ φτιαγμένο από μεγάλους κούφιους τσιμεντόλιθους. ΤΥ βέβαια από βράχους χρησιμοποιήθηκαν από Πέρσες και αργότερα Ρωμαίους ως πολεμικά εργαλεία για την καταστροφή αντίπαλων στόλων. Στις μέρες μας οι ΤΥ, με τις ευρύτερες προστατευόμενες ζώνες γύρω τους - συμπεριλαμβανομένων και των λιβαδιών Ποσειδωνίας - συμβάλλουν σημαντικά στον εμπλουτισμό των θαλασσών, στην ορθολογική διαχείριση των αλιευμάτων, λειτουργούν ως ταμιευτήρες αποθεμάτων, για τα εμπορικά και μη είδη, ως καταφύγιο για τα ποικίλα στάδια ανάπτυξης των οργανισμών ενώ παράλληλα προστατεύουν τη γενετική ποικιλότητα των πληθυσμών.

Κάπως έτσι, λοιπόν, χρόνια αργότερα, στην Ελλάδα, πρόεδρος στο Επιστημονικό Συμβούλιο για τα Ερευνητικά Ινστιτούτα του τότε Υπουργείου Γεωργίας, ακούσαμε τις κραυγές αγωνίας των Δωδεκανησίων για τον κίνδυνο εξαφάνισης του, γνωστού για την νοστιμιά του, μπαρμπουνιού της Καλύμνου. Ένα είδος που ευδοκιμούσε σ’ ένα λιβάδι ανάμεσα σε Κάλυμνο και Κω. Και φυσικά πλήρωσε τη νοστιμιά του με την υπεραλίευση και με κίνδυνο εξαφάνισης από τις μηχανότρατες και τα άλλα αλιευτικά εργαλεία, που δούλευαν στην περιοχή.

Τότε, λοιπόν, είπαμε με τον αείμνηστο Δρ. Τσόγκα (δραστήριο και ικανό μάνατζερ και φίλο, που ακατανόητα για όλους μας πήρε νωρίς τον δρόμο για το τελευταίο ταξίδι) να δοκιμάσουμε έναν ΤΥ με μεγάλους κούφιους τσιμεντόλιθους για τη διάσωση του μπαρμπουνιού. Ποιος είδε τον Θεό και δεν τον φοβήθηκε! Αντιδράσεις, κατηγόριες για την «ανεπίτρεπτη» παρέμβαση στο θαλάσσιο περιβάλλον κι άλλες συνήθεις υπερβολές.

Επιμείναμε όμως, όπως επέμεναν και οι Καλύμνιοι αλιείς, για την πρώτη τέτοια δοκιμή στο Αιγαίο. Οι Καλύμνιοι σφουγγαράδες είχαν δει πολλούς τέτοιους υφάλους από κουφάρια ναυαγίων, γεμάτα ψάρια. Στο κάτω-κάτω είπαμε ό,τι κι αν γίνει, η όποια αποτυχία δηλαδή ή αστοχία στο περιβάλλον, θα ήταν αναστρέψιμη, μιας και το ίδιο γερανοφόρο πλοίο που βύθιζε τα μπλόκια (έτσι τα έλεγαν οι Καλύμνιοι), μπορούσε, αν χρειαζόταν στο μέλλον, να τα ξανασηκώσει. Θα έχανε βέβαια η χώρα μερικές εκατοντάδες χιλιάδες δραχμές τότε, ποσό σημαντικό αλλά όχι δυσβάσταχτο για την έρευνα μιας νέας τεχνολογίας.

Αυτή είναι η ιστορία του ΤΥ Καλύμνου. Τα αποτελέσματα ήταν καταπληκτικά (οι φωτογραφίες το αποδεικνύουν). Παρά την πρωτογενή μορφή του, σε λίγα χρόνια γέμισε φυκιάδες και ψάρια. Παρεμπόδιζε τις τράτες να ξαναψαρέψουν στην περιοχή. Ο τόπος γέμισε μπαρμπούνι. Προχτές που επισκεφθήκαμε το νησί, με πρόσκληση του δραστήριου Δημάρχου Διακομιχάλη, για θέματα αλιείας, γεωργίας και μελισσοκομίας του νησιού, οι φιλόξενοι και ανοιχτόκαρδοι ψαράδες, αυτοί οι θεματοφύλακες των βράχων, δεν σταμάτησαν να μας φέρνουν τα ταψιά με φουρνιστά μπαρμπούνια.

Η συρρίκνωση των διαθέσιμων θαλάσσιων πόρων και ειδικότερα η υπεραλίευση πολλών ιχθυοαποθεμάτων είναι το σημαντικότερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει η αλιεία σήμερα, σε παγκόσμιο επίπεδο. Τα τελευταία 20 χρόνια παρατηρείται μια συνεχώς αυξανόμενη πίεση στα ιχθυοαποθέματα, ένεκα της αυξημένης ζήτησης ψαριών, από την πληθυσμιακή έκρηξη στον πλανήτη αλλά και την στροφή πολλών καταναλωτών στις πρωτεΐνες των ψαριών και όχι τόσο του κρέατος ή των οσπρίων. Αυτή η πίεση, σε συνδυασμό με τις ραγδαίες κλιματολογικές αλλαγές και τον εκσυγχρονισμό της αλιευτικής τεχνολογίας, έχει φέρει πολλά ιχθυοαποθέματα σε επικίνδυνα επίπεδα.

Παρά τα διαχειριστικά μέτρα που έχουν ληφθεί στη χώρα μας, τόσο με χρονικές όσο και με χωρικές απαγορεύσεις της αλιείας, τη μείωση του στόλου κ.ά., κάποια ιχθυοαποθέματα συνεχίζουν να δέχονται αυξημένη αλιευτική πίεση, η οποία καθιστά την αλιεία τους μη βιώσιμη. Γι' αυτό προσπαθούμε μέσω της αξιοποίησης της έρευνας και της καινοτομίας και με βάση τα αλιευτικά δεδομένα από την επιστημονική κοινότητα, εκμεταλλευόμενοι Κοινοτικούς αλλά και Εθνικούς πόρους, να δημιουργήσουμε και άλλους ΤΥ, που μαζί με την προστασία των τόπων και των χρόνων αναπαραγωγής των διαφόρων ειδών, την προστασία των γεννητόρων και άλλα μέτρα, που θα δείξει πάλι η επιστήμη, μπορούν να ανακόψουν των μείωση των αποθεμάτων.

Σήμερα στην Ελλάδα ήδη δημιουργούνται άλλοι τέσσερεις ΤΥ σε Πρέβεζα, Ιερισσό, Κίτρος και Λιτόχωρο. Μάλιστα οι ίδιοι φορείς και οργανώσεις εγκαλούν σήμερα το Υπ.Α.Α.Τ., γιατί δεν κάνει περισσότερους! Και θα κάνουμε. Αυτή τη φορά έχουν δίκαιο. Τότε, στην Κάλυμνο, δεν είχαν.

[Ο καθηγητής Γενετικής στο Α.Π.Θ., Αθανάσιος Τσαυτάρης είναι υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων]