Bostanistas.gr : Ιστορίες για να τρεφόμαστε διαφορετικά

Ενθουσιάστηκα με το πρόσφατο σημείωμα στους bostanistas (μας) του Καθηγητή και Υπουργού Αγροτικής Ανάπτυξης, κυρίου Τσαυτάρη, για τους τεχνητούς υφάλους - από τα ναυαγισμένα σκάφη ανοιχτά της Φλόριντας μέχρι τους βυθισμένους τσιμεντόλιθους στα βάθη του Ιαπωνικού αρχιπελάγους - που μπορούν συμβάλουν καθοριστικά στην αναγέννηση και τη διατήρηση του θαλάσσιου ζωικού πλούτου της οικουμένης - της χώρας μας συμπεριλαμβανομένης, φυσικά.   

Ας μου επιτραπεί να παραλάβω σήμερα τη σκυτάλη. Συνέπεσε να διαβάζω αυτόν τον καιρό το συναρπαστικό δοκίμιο του Steven Johnson, Where good ideas come from - Τhe natural history of innovation (Από πού έρχονται οι καλές ιδέες - Η φυσική ιστορία της καινοτομίας). Η σύνοψη του εισαγωγικού επιχειρήματος του βιβλίου αυτού προσφέρει, πιστεύω, μια πειστικότατη συνηγορία στο άρθρο του κυρίου Τσαυτάρη, καθώς παράλληλα με τις καινοτόμες ανθρώπινες πρωτοβουλίες εξετάζονται και προβάλλονται αντίστοιχες δημιουργικές διεργασίες ευρύτερα στη φύση.

Στο ταξίδι του με το ιστιοφόρο HMS Beagle, και πιο συγκεκριμένα στη στάση του στα νησιά Keeling, του Ινδικού ωκεανού, εξακόσια μίλια δυτικά της Σουμάτρας, ο εικοσιεπτάχρονος τότε Δαρβίνος μένει έκθαμβος εμπρός στην ομορφιά των κοραλλιογενών υφάλων γύρω του. Πιο πολύ όμως και από το ασύγκριτο κάλλος των υποθαλάσσιων σπηλαίων, εκείνο που τον εντυπωσιάζει είναι ο «απροσμέτρητος αριθμός» των έμβιων όντων που κατοικούν και γυροφέρνουν τις κοραλλένιες σπηλιές. Στη γη επάνω, η χλωρίδα και η πανίδα των νησιών είναι στην καλύτερη περίπτωση σκιώδεις. Από φυτά, λιγοστά μόνο δέντρα κακάο, λειχήνες και φύκια. Κι από ζωντανά κάτι λίγες σαύρες, σχεδόν καθόλου πουλιά της στεριάς και άφθονα βέβαια ποντίκια, μετανάστες που ξεμπάρκαραν από τα ευρωπαϊκά πλοία που άραζαν για λίγο εδώ. «Το νησί δεν έχει κανένα οικόσιτο τετράποδο εκτός από γουρούνια» σημειώνει με συγκατάβαση ο Δαρβίνος.

Και όμως, λίγα μέτρα πιο πέρα από το απελπιστικά φτωχό αυτό οικοσύστημα, στο νερό που αγκαλιάζει τους κοραλλιογενείς βράχους, μια επικών διαστάσεων ποικιλία, που μπορεί να συγκριθεί μόνο με την ποικιλία της ζωής που συναντάμε στα τροπικά δάση. Πώς γίνεται τα νερά στην κορυφή των υφάλων να υποστηρίζουν τόσες διαφορετικές ζωικές μορφές; Αντλείστε τρεις χιλιάδες κυβικά μέτρα νερό από οπουδήποτε στον Ινδικό ωκεανό και η ζωή που θα βρείτε μέσα εκεί δεν θα είναι πολύ πλουσιότερη από αυτήν που συναντάμε στη στεριά των νησιών Keeling. Kαμιά δεκαριά είδη ψαριών στην καλύτερη περίπτωση. Στις κοραλλιογενείς ζώνες μιλάμε μετά βεβαιότητος για πάνω από χίλια. Οι κοραλλιογενείς ύφαλοι αντιπροσωπεύουν περίπου το ένα δέκατο του ενός εκατοστού της επιφάνειας της γης και όμως το ένα τέταρτο πάνω- κάτω των γνωστών σε μας ειδών της θαλάσσιας ζωής κατοικούν εδώ, σε νερά μάλιστα με αξιοσημείωτα περιορισμένη διατροφική αξία.

Το φαινόμενο έχει αποκληθεί «το παράδοξο του Δαρβίνου». Να, όμως, που ο ίδιος ο εισηγητής της εξελικτικής θεωρίας είχε από τότε φτάσει κοντά στην επίλυση του σχετικού αινίγματος. Έκθαμβος είχε μείνει και πάλι με τη δύναμη των γιγαντιαίων κυμάτων που έσκαγαν πάνω στα λευκά κοραλλένια αναχώματα. Τα ορμητικά κύματα, παρατηρεί, «έχουν την ίδια δύναμη με τους κατά διαστήματα θυελλώδεις ανέμους στις εύκρατες ζώνες, ετούτα εδώ (όμως) δεν παύουν να λυσσομανούν». Όσο εντυπωσιακή όμως κι αν είναι η συνεχής βίαιη αυτή έφοδος των κυμάτων, περισσότερο τραβά την προσοχή του η δύναμη που τους αντιστέκεται και που δεν είναι άλλη απο αυτήν που προβάλλουν οι μικροσκοπικοί οργανισμοί που υπομονετικά έχτισαν τον ίδιο τον ύφσλο.

«Ο ωκεανός που σαρώνει ασταμάτητα με τα νερά του τον πλατύ ύφαλο μοιάζει να είναι ένας ακατανίκητος, ένας παντοδύναμος εχθρός. Και όμως βλέπουμε μιαν άλλη δύναμη που του αντιστέκεται σθεναρά και που τελικά τον κυριεύει, με μέσα που εκ πρώτης όψεως φαίνονται ανίσχυρα και αναποτελεσματικά. Δεν είναι ότι ο ωκεανός χαρίζεται στους κοραλλένιους βράχους, τα πελώρια θραύσματα σκόρπια πάνω στους υφάλους και σωριασμένα επίσης στην ακτή, απ’ όπου βλασταίνουν και τα ψηλά δέντρα του κακάο, σαφέστατα υποδεικνύουν την ασίγαστη ορμή και δύναμη των κυμάτων... Και όμως, αυτά τα χαμηλά και ασήμαντα κοραλλένια νησάκια στέκονται ορθά και νικηφόρα, καθώς εδώ μια άλλη ανταγωνιστική δύναμη μπαίνει στο παιχνίδι. Οι οργανικές δυνάμεις διασπούν ένα ένα τα άτομα του ανθρακικού ασβεστίου των αφρισμένων ορμητικών κυμάτων, ενώνοντάς τα σε μια συμμετρική δομή. Άστε τον κυκλώνα να λυσσομανά και να σχίζει σε χιλιάδες κομμάτια την επιφάνεια του κοραλλένιου βράχου, τίποτα δε σημαίνει αυτό εμπρός στον συσσωρευμένο μόχθο μυριάδων αρχιτεκτόνων που μετά την καταστροφή πιάνουν (ξανά) δουλειά μέρα και νύχτα, μήνας μπαίνει μήνας βγαίνει.»

Και ιδού, λοιπόν, το επιμύθιο που αντλεί ο Steven Johnson από το «παράδοξο του Δαρβίνου» καθώς και από άλλα επιτεύγματα της φύσης και του πολιτισμού (μικρά ή μεγάλα αστικά κέντρα, διαδικτυακές πύλες κ.α.): «Μας εξυπηρετεί συχνά περισσότερο να συνδέουμε ιδέες, αντί να προστατεύουμε (τη μοναδικότητα και την αποκλειστικότητά τους)... Η αλήθεια είναι πως όταν εξετάζουμε την καινοτομία στη φύση, όπως και στον πολιτισμό, περιβάλλοντα που χτίζουν τοίχους και φράχτες γύρω από τις καλές ιδέες τείνουν να είναι λιγότερο καινοτόμα απ’ ό,τι τα πιο ανοιχτά και λιγότερο προστατευτικά περιβάλλοντα. Οι καλές ιδέες μπορεί να μη θέλουν να είναι ελεύθερες (προσιτές στον καθένα), θέλουν όμως σίγουρα να μπορούν να συνδεθούν, να ενωθούν και να ανασυνδυαστούν... Θέλουν να συμπληρώνει η μία την άλλη ενώ ταυτοχρόνως δεν σταματά ποτέ ο ανταγωνισμός αναμεταξύ τους».