Στην Κρήτη και στη Μάνη: λούπινα
Πριν από καμιά εικοσαριά χρόνια πήγα με τον Λευτέρη στα Σφακιά, να δούμε το πατρογονικό χωριό του, τον Αϊ-Γιάννη. Βρήκαμε ερείπια μόνο (η οικογένεια, από πριν γεννηθεί ο πατέρας του, είχε κατέβει στα πεδινά ή τα πεδινότερα) και μια βουνίσια ομορφιά που θα μου μείνει αξέχαστη. Ψυχή ζώσα γύρω. Ήταν τέλος Μαρτίου. Με φόντο τους γκρίζους βράχους και τις σωριασμένες πέτρες από τα γκρεμισμένα σπίτια, μικρά πράσινα λιβάδια ήταν κατανθισμένα με γαλάζια λουλούδια. Τρελλάθηκα! Ήταν ψηλά, εύρωστα λούπινα, από τα αγαπημένα μου λουλούδια,και ανάμεσα τους κατακόκκινες ανεμώνες. Μάζεψα αγκαλιές ολόκληρες για τα βάζα των φίλων που μας φιλοξενούσαν στα Χανιά και ξερίζωσα και μερικά φυτά μη τυχόν και καταφέρω να τα μεταφυτέψω στην Κέρκυρα.
Όταν επέστρεψα θριαμβευτικά με τα τεράστια μπουκέτα μου οι φίλοι γελώντας με πληροφόρησαν ότι τα λούπινα δεν ήταν άγρια αλλά σπαρμένα και ότι ήμουνα τυχερή που οι ιδιοκτήτες δεν είχαν αμολήσει τα σκυλιά.
Τότε έκανα για πρώτη φορά τον συσχετισμό ανάμεσα στα νόστιμα κίτρινα «φασόλια» μέσα σε άρμη που πουλιόνταν ως «σνακ» στα πάρκα της Ισπανίας και της Πορτογαλίας (και μου θύμιζαν κάτι ανάλογο στην Ελλάδα των παιδικών μου χρόνων) και το καταγάλαζο λουλούδι (Lupinus angustifolius) της οικογένειας των ψυχανθών που θεωρούσα σπάνιο και αγαπούσα τόσο.
Στην Ελλάδα δεν τρώγονται πια και στην Ισπανία σπανίζουν. Τα θυμήθηκα προχτές εδώ στην Μαδρίτη, όταν σ’ ένα ντελικατέσσεν τα είδα να πουλιόνται σε βάζο ως μεζές. Όταν ερεύνησα το θέμα έμαθα ότι η διαδικασία του ξεπικρίσματος τους είναι τόσο μπελαλίδικη που δεν αξίζει τον κόπο για κάτι που πουλιέται τόσο φθηνά. Πάντα θεωρούνταν τροφή του φτωχού, μάλιστα τους κάτοικους της Μάνης τους αποκαλούσαν «λουπινοφάγους» υποτιμητικά, για να δείξουν πόσο κακομοίρηδες ήσαν.
Η διαδικασία, στη Μάνη και στην Κρήτη, τα δύο μέρη που τα καλλιεργούσαν συστηματικά, ήταν περίπου η ίδια: τον Αύγουστο, εποχή της συγκομιδής, άναβαν φωτιές στις παραλίες και τα έβραζαν σε τεράστια καζάνια. Μετά τα έβαζαν σε τσουβάλια από λινάρι και τα βύθιζαν στη θάλασσα με βαρίδια, αφήνοντας τα να μουλιάσουν για τουλάχιστον μία εβδομάδα για να φύγει η πικρίλα. Μετά τα άπλωναν στον ήλιο να ξεραθούν τελείως πριν τα αποθηκεύσουν.
Για να καταναλωθούν ως μεζές δεν ξεραίνονται αλλά διατηρούνται σε άρμη. Πιέζεις το βρεμένο λούπινο ανάμεσα σε αντίχειρα και δείκτη για να φύγει το κίτρινο φλούδι και τρως τον άσπρο καρπό.
Οι φλούδες, όπως και ολόκληρα τα σπόρια, αποτελούσαν τροφή για τα ζώα και τουλάχιστον στην Κρήτη καλλιεργούνται ακόμα γι' αυτόν τον σκοπό. Υπάρχουν πολλές καλλιεργήσιμες ποικιλίες και έχουν αρχίσει να εισάγονται σπόροι από Αυστραλία και Αμερική.
Αυτό γιατί τελευταία έχουν γίνει γνωστά και για τις θρεπτικές τους ιδιότητες (αντίστοιχες με του φασολιού σόγια, με μεγάλη περιεκτικότητα σε ωφέλιμο λίπος) καθώς και τις ιαματικές, στην καταπολέμηση της χοληστερίνης.
Εγώ δεν επιχείρησα ποτέ να τα καλλιεργήσω για τους σπόρους. Τους μαζεύω μεν αλλά για να τους ξανασκορπίσω ως χλωρό λίπασμα σε φρεσκοφρεζαρισμένο λιβάδι που θα γεμίσει γαλάζιο στις αρχές Απριλίου.