Bostanistas.gr : Ιστορίες για να τρεφόμαστε διαφορετικά

Από τους πρώτους κατοίκους του πλανήτη, αφού ιστορικές μαρτυρίες αποδίδουν στις μέλισσες ηλικία μεγαλύτερη των 15 εκατομμυρίων ετών και ένα από τα πλέον πολύτιμα για τον άνθρωπο είδη εντόμων. Πέρα από την αξιοποίησή τους για παραγωγή μελιού, δραστηριότητα που σπηλαιογραφίες μαρτυρούν πως έχει ιστορία 15.000 και πλέον χρόνων, οι μέλισσες συμβάλλουν τα μέγιστα στην ανάπτυξη της αγροτικής παραγωγής μέσω της επικονίασης των φυτών, καθώς δρουν ως "μηχανικοί μεταφορείς της γύρης" κατά την εποχή της ανθοφορίας. Πιο συγκεκριμένα, τα μελισσοσμήνη πετούν από άνθος σε άνθος με τελικό προορισμό την κυψέλη τους και ασυναίσθητα μεταφέρουν τη γύρη με τα πίσω πόδια τους σε πολλά σημεία, συντελώντας έτσι στην αναπαραγωγή του 60 με 70% των φυτικών ειδών.

Σύμφωνα με την Heather Mattila, επίκουρη καθηγήτρια στο τμήμα φυσικών επιστημών του πανεπιστημίου του Wellesley (Μασαχουσέτη, Η.Π.Α.) οι μέλισσες αποτελούν τους πιο σημαντικούς επικονιαστές στο σημερινό γεωργικό τοπίο για τους παραπάνω λόγους. Συνήθως παρατηρούμε την έντονη δραστηριότητα τους το καλοκαίρι, που παράγοντας τον χαρακτηριστικό βόμβο τους πετούν από το ένα λουλούδι στο άλλο συλλέγοντας γύρη και νέκταρ. Στη συνέχεια το μεγαλύτερο μέρος του παραγόμενου μελιού τους φτάνει σε εμάς. Πού πηγαίνουν όμως οι μέλισσες τον χειμώνα;
Οι περισσότεροι είτε πιστεύουμε πως με το τέλος του φθινόπωρου οι αποικίες τους εξουδετερώνονται από το έντονο κρύο είτε πως διάγουν σε κατάσταση χειμερίας νάρκης μέχρι να έρθει το καλοκαίρι και να επανέλθουν στον ηδύ βίο τους.

Η αλήθεια είναι πως οι μέλισσες έχουν αναπτύξει μία μοναδικά οργανωμένη τακτική επιβίωσης κάτω από τις αντίξοες συνθήκες και τις χαμηλές θερμοκρασίες των χειμερινών μηνών. Επικονιάζοντας τα λουλούδια το καλοκαίρι με σχεδόν φρενήρεις ρυθμούς, οι εργάτριες του σμήνους εξασφαλίζουν μέλι για δική τους χρήση τον χειμώνα, το οποίο, πλούσιο σε θερμίδες και γεμάτο υδατάνθρακες καθώς είναι, μετατρέπεται σε πρώτης τάξεως υλικό για τις καύσεις που χρειάζονται ώστε να διατηρηθούν ζωντανές. Οι μέλισσες-εργάτριες λοιπόν, που αποτελούν τους "κινητήρες" της κάθε αποικίας, χρησιμοποιούν το αποθηκευμένο μέλι για να εξασφαλίσουν ενέργεια και να κινούν τους μυώνες του σώματός τους σε μία προσομοίωση πτήσης- κάτι σαν το ανθρώπινο ρίγος, που σε χαμηλές θερμοκρασίες επιτρέπει στο σώμα να κρατά τη θερμοκρασία του στο απαιτούμενο ύψος.

Η διαδικασία έχει ως εξής:
Καθώς η θερμοκρασία πέφτει, οι μέλισσες συναθροίζονται σχηματίζοντας ομόκεντρους κύκλους συνεχώς περιστρεφόμενους. Το σμήνος διατάσσεται σε σχήματα που μοιάζουν με κινούμενες μπάλες, στον πυρήνα των οποίων βρίσκεται η βασίλισσα και στα εξωτερικά στρώματα οι εργάτριες. Με την παραπάνω συνεχή κίνησή τους εξασφαλίζουν θερμότητα και οι τιμές της θερμοκρασίας στο εσωτερικό του σχηματισμού είνα ελάχιστα κατώτερες από εκείνες ενός υγιούς ανθρώπινου σώματος (37 °C). Οι εξωτερικές στρατιές των μελισσών προστατεύουν το εσωτερικό τμήμα, περίπου όπως τα φτερά τα πουλιά ή το τρίχωμα πολλά θηλαστικά. Ενώ λοιπόν το φυσικό περιβάλλον σημειώνει συχνά θερμοκρασίες υπό του μηδενός, το σμήνος δημιουργεί σχεδόν… τροπικό κλίμα μέσα στο μελίσσι. Με την περιστροφική τους κίνηση διασφαλίζεται πως οι θέσεις τους εναλλάσσονται, ώστε όσο το δυνατόν λιγότερες να θανατωθούν ως το τέλος του χειμώνα.

Αν αναλογιστούμε την προσφορά των μελισσών στην αγροτική παραγωγή -και όχι μόνο- κατανοούμε πως είναι σημαντικό να τις βοηθήσουμε να εξασφαλίσουν περισσότερη και ποιοτικότερη τροφή άρα και ενέργεια. Πώς λοιπόν θα το πετύχουμε αυτό, ειδικά όσοι εξ ημών ζούμε εκτός πόλης ή διαθέτουμε μικρούς και μεγάλους κήπους;

i) Μία πολύ καλή λύση είναι η σπορά χρυσόβεργας (βότανο) ή του φυτού άστερ. Και τα δύο είδη καλλιεργούνται πολύ εύκολα και αναπτύσσονται προς το τέλος του φθινόπωρου. Με τη φύτευσή τους ουσιαστικά επιτρέπουμε στις μέλισσες να συγκεντρώνουν γύρη για μεγαλύτερο διάστημα, καθώς παρατείνουμε κατά έναν τρόπο τη θερινή περίοδο.

ii) Δεύτερη πρόταση είναι η αποφυγή χρήσης φυτοφάρμακων σε μικρές ή και μεγαλύτερες καλλιέργειες. Οι τοξίνες που πολλά από αυτά περιέχουν δε μένουν στο φύλλωμα των φυτών και εισβάλλουν καταστροφικά στους ιστούς τους. Οι μέλισσες συλλέγοντας γύρη από αυτά τα φυτά, μεταφέρουν τις χημικές ουσίες στις φωλιές τους, που πέρα από τη σημαντική τους επίδραση στην ποιότητα του παραγόμενου μελιού, συχνά μολύνουν την αποικία και οδηγούν σε κατάρρευσή της.

iii) Μία επίσης χρήσιμη πρόταση - που όμως είναι σχετικά απαιτητική- είναι η φύτευση δέντρων που ανθίζουν τους πρώτους εαρινούς μήνες. Mεταξύ αυτών, τα είδη της ιτιάς και του σφένδαμου, που αποτελούν πρώτης τάξης πηγή τροφής για τις μέλισσες. Η εποχή της άνοιξης φέρει ανακούφιση στα μελισσοσμήνη, καθώς σταδιακά αναπληρώνουν τη μειωμένη από τον χειμώνα ποσότητα αποθεμάτων τροφής. Όσο πιο φυσικές και ανέπαφες από χημικές ουσίες είναι οι καλλιέργειες, τόσο πιο ευεργετικές για την "αποστολή" των μελισσών.

Είναι φανερό πως όπως και εμείς, έτσι και οι μέλισσες, χρησιμοποιούν την ανεπτυγμένη ιεραρχική δομή τους ως κοινωνία και βασίζονται στη συνεργασία του σμήνους για να ξεπεράσουν τις φυσικές δυσκολίες. Ο εφοδιασμός τους με τροφή βασίζεται σε μεγάλο βαθμό και στη δική μας πρόνοια και φροντίδα, άρα έχει σημασία να ξέρουμε πώς μπορούμε να τις βοηθήσουμε ώστε να εξασφαλίσουμε υγιέστερες σοδειές, ποικιλία στη διατροφή μας και σαφώς άφθονο, ποιοτικό, πλούσιο μέλι.