Bostanistas.gr : Ιστορίες για να τρεφόμαστε διαφορετικά

Η Σπάροζα είναι η καρδιά του Συλλόγου Μεσογειακής Κηπουρικής. Εδώ γεννήθηκε ο Σύλλογος και εδώ εφαρμόζονται οι αρχές του.

Το σπίτι κτίστηκε και ο κήπος δημιουργήθηκε την δεκαετία του 1960 από την αγγλίδα πολεοδόμο Jaqueline Tyrwhitt. Ήταν πρωτοπόρος στη χρήση φυτών ξηρού κλίματος, δηλαδή μεσογειακών φυτών, πράγμα ασυνήθιστο εκείνα τα χρόνια. Η Σπάροζα θεωρείται ένας από τους πρώτους κήπους όπου εφαρμόστηκε αυτού του είδους η κηπουρική η συμβατή με το κλίμα. Όταν, το 1994, ιδρύθηκε ο Σύλλογος Μεσογειακής Κηπουρικής (Mediterranean Garden Society), η Σπάροζα, με την άδεια του νέου ιδιοκτήτη του κτήματος  Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Γουλανδρή, ορίστηκε έδρα του. Ο Σύλλογος είναι αποκλειστικά υπεύθυνος για την ανάπτυξη και συντήρηση του κήπου.

Κλίμα και συνθήκες
Ο κήπος καλύπτει 12 στρέμματα  και το έδαφος είναι ξηρό, πετρώδες και ασβεστώδες. Το καλοκαίρι οι θερμοκρασία φτάνει και τους 40 βαθμούς Κελσίου και τον χειμώνα δεν αποκλείονται βραχυπρόθεσμες παγωνιές -5 βαθμών ή και χιόνι. Η μέση ετήσια βροχόπτωση είναι 450 mm και συγκεντρώνεται στους μήνες από Οκτώβριο μέχρι Απρίλιο. Το καλοκαίρι μπορεί να μην έχει καθόλου βροχή για 4-5 μήνες.
Η πλαγιά του λόφου είναι εκτεθειμένη στον άνεμο και ιδιαίτερα τον ξηρό Βοριά κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Η Jaqueline Tyrwhitt έγραψε ότι όποιο φυτό μπορεί να επιζήσει στη Σπάροζα θα ευδοκιμήσει οπουδήποτε αλλού.

Ο σκοπός και οι αρχές του κήπου
Ο κήπος της Σπάροζας αναπτύσσεται βάσει αρχών συμβατότητας με το κλίμα και σωστής χρήσης νερού. Σκοπός του είναι να πειραματιστεί με τα μεσογειακά φυτά, δοκιμάζοντας την ανθεκτικότητά τους στην ξηρασία, και την ικανότητά τους να αναπτυχθούν σε φτωχό χώμα και με θερμές συνθήκες. Τα φυτά που ευδοκιμούν πολλαπλασιάζονται ενώ εκείνα που δεν τα καταφέρνουν μεταφέρονται σε άλλα σημεία του κήπου ή αφαιρούνται. Μερικές περιοχές του κήπου δεν ποτίζονται καθόλου το καλοκαίρι. Μερικά φυτά σε άλλα σημεία ποτίζονται λίγο κάθε 3-4 μέρες ή και πιο αραιά, ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες. Φυτά που χρειάζονται μεγαλύτερες ποσότητες νερού συντηρούνται σε γλάστρες.
Στον κήπο δεν χρησιμοποιούνται χημικά εντομοκτόνα, ζιζανιοκτόνα ή λιπάσματα. Τα απορρίμματα του κήπου αλέθονται και με τη σήψη και το χρόνο μετατρέπονται σε φυσικό λίπασμα (κόμποστ), που χρησιμεύει ως εδαφοκάλυψη και κύριο συστατικό του χώματος που χρησιμοποιείται για πολλαπλασιασμό στο φυτώριο.
Όλα τα φυτέματα γίνονται το φθινόπωρο και τον χειμώνα.

Η διάταξη του κήπου
Ο κήπος αποτελείται από μερικά ξεχωριστά τμήματα: αυτό με δυτικό προσανατολισμό μπροστά στο σπίτι, το "αλώνι" στα νοτιοδυτικά, ο κήπος με τα κακτοειδή και τα παχύφυλλα, η περιοχή των φρύγανων στα νότια, οι τρεις επιμήκεις παράλληλες πεζούλες στα ανατολικά, ο "Κήπος του Ντέρεκ" εκεί που καταλήγουν οι πεζούλες στα βόρεια, οι δύο στέρνες στην κατηφοριά βόρεια από εκεί και η πλαγιά του λόφου από πάνω. Ο περίφρακτος "βυθισμένος" κήπος στη νότια πλευρά του σπιτιού έχει πρόσβαση μόνο από την νότια βεράντα. Εκεί είναι τα εσπεριδοειδή και διάφορα αναρριχώμενα όπως η Μπουκανβίλλια, η Κοντέσα Σάρα (Podranea ricasoliana) και το Ρυγχόσπερμο (Trachelospermum jasminoides). Η νότια βεράντα καλύπτεται από μια θαυμάσια γλυσίνα, και στον τοίχο στηρίζεται το παχύφυλλο νυχτολούλουδο Epiphyllum oxypetalum σε μεγάλη γλάστρα.
Για το σχεδιάγραμμα του κήπου δείτε εδώ.

Το τμήμα μπροστά στο σπίτι                                                                                                                            
Εδώ χρησιμεύει η πρόσοψη του σπιτιού ως στήριγμα για αναρριχώμενα φυτά όπως η Dolichandra unguis-cati και η Tecoma capensis. Αριστερά από την εξώπορτα ένα στενό και ξερό παρτέρι περιλαμβάνει φυτά όπως το Ceratostigma plumbaginoides που αγαπούν αυτές τις συνθήκες.
Το παρτέρι δεξιά απ' την εξώπορτα είναι πιο φαρδύ και περιλαμβάνει τριανταφυλλιές (μεταξύ αυτών την "Iceberg" και την R. hugonis που φυτεύτηκαν από την Jaqueline Tyrwhitt), καθώς και ευαίσθητα φυτά όπως τα Melianthus major και Plumbago auriculata που επωφελούνται από την προστασία της τοποθεσίας. Ένας θαυμάσιος και πολύχρονος σκίνος με λείους κορμούς και κλαδιά που στηρίζονται από μια ξύλινη κατασκευή παρέχει σκιά για την είσοδο.

Tο "αλώνι"
Δεν είναι πραγματικό αλώνι αλλά του δόθηκε αυτή η ονομασία γιατί σε μέγεθος και σχήμα θυμίζει παραδοσιακό ελληνικό αλώνι. Είναι μια επίπεδη στρογγυλή επιφάνεια με διάμετρο περίπου 15 μέτρα που κάποτε ήταν γκαζόν αλλά τώρα συντηρείται ως ξερό λιβάδι που περιβάλλεται από μια μπάντα θάμνων και υπόθαμνων ανθεκτικών στην ξηρασία. Το λιβάδι αυτό δεν ποτίζεται και θερίζεται στην αρχή του καλοκαιριού όταν έχουν δέσει οι σπόροι των άγριων λουλουδιών. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον μεταξύ των θάμνων έχει  το χαμόπευκο (Ptilostemon chamaepeuce), ιθαγενές ελληνικό φυτό με στενά φύλλα και άνθη που μοιάζουν με του γαιδουράγκαθου την άνοιξη. Χαρακτηριστικό του η θερινή νάρκη. Η έκταση που χωρίζει το "αλώνι" από την χαλικόστρωτη είσοδο του κτήματος είναι γνωστή ως «η έρημος» γιατί είναι ιδιαίτερα ξερή. Περιέχει πεύκα, μια πανύψηλη μονόκορμη γιούκα που ορθώνεται πάνω από τα πεύκα και προσφέρει στέγη σε πολλά πουλιά, ίριδες (Iris x germanica) και την εντυπωσιακή δενδροειδή γαλατσίδα (Euphorbia dendroides) που γεμίζει ζωηρές πράσινες ταξιανθίες την άνοιξη και πέφτει σε νάρκη το καλοκαίρι.

Ο κήπος των κάκτων και παχύφυλλων
Βρίσκεται μεταξύ του αλωνιού και της περιοχής των φρύγανων και περιέχει διάφορους κάκτους και πολλά παχύφυλλα. Χαρακτηριστικά είναι τα Cotyledon orbiculata και Huernia kirkii, διάφορες αλόες, και η Agave victoriae-reginae.

Η περιοχή των φρύγανων
Η περιοχή αυτή με κλίση προς τα νότια καλλιεργείται ως άγριος κήπος και περιλαμβάνει φυτά της περιοχής που ανθίζουν κυρίως την άνοιξη (π.χ. ασφοδέλους Asphodelus aestivus, άγριες ίριδες Iris tuberosa, και ανεμώνες Anemone coronaria) καθώς και μεταφυτευμένα άγρια φυτά κατάλληλα για την ξερή και ηλιόλουστη τοποθεσία (π.χ. Amaryllis belladonna και πολλά είδη αλόης). Το φθινόπωρο γεμίζει κυκλάμινα, ασκέλλες (Drimia maritima) και σκίλλα φθινοπωρινή (Prospero autumnale). Υπάρχουν μονοπάτια που την διασχίζουν και τα φυτέματα συνεχίζονται.

Οι πεζούλες
Οι τρείς μακριές πεζούλες με τον ανατολικό προσανατολισμό αποτελούν το κύριο καλλιεργημένο μέρος του κήπου. Εδώ έχει φυτευτεί μια μεγάλη ποικιλία μεσογειακών φυτών από διάφορα μέρη του κόσμου. Είναι πάρα πολλά για να μνημονευθούν όλα, αλλά περιλαμβάνουν διάφορα είδη σάλβιες, τεύκρια και λεβάντες καθώς και βολβούς όπως οι Haemanthus coccineus και Gladiolus tristis από τη Νότιο Αφρική και τα ιθαγενή ελληνικά Bellevalia dubia and Fritillaria obliqua. Οι πεζούλες έχουν οπτικό ενδιαφέρον όλες τις εποχές του χρόνου. Παράλληλα μεταξύ τους είναι χαραγμένα τρία στενά μονοπάτια και σκαλοπάτια τις διασχίζουν σε δύο σημεία. Προστατεύονται από τον άνεμο από μια συστάδα εννέα κυπαρισσιών (Cupressus sempervirens) στα βόρεια και σκιάζονται από μια φτελιά (Ulmus parvifolia) ένα Rhus lancea στη νότια πλευρά και ένα πεύκο στο κέντρο της κάτω πεζούλας, ένα δέντρο του Ιούδα (Cercis siliquastrum) και τρεις ροδιές. Πάνω από τις πεζούλες στα βόρεια βρίσκεται ένα παρτέρι με φυτά που αγαπούν τις ιδιαίτερα ξερές συνθήκες, όπως ο κρητικός έβενος, ενδημικό της Κρήτης και η Euphorbia acanthothamnos. Και τα δύο αυτά φυτεύτηκαν την δεκαετία του 1960 από την Jaqueline Tyrwhitt. Η Ευφορβία φτάνει τώρα στο τέλος της ζωής της, γι' αυτό έχει φυτευτεί και μια νεώτερη. Το παρτέρι αυτό δεν ποτίζεται το καλοκαίρι. Πάνω απ τις πεζούλες στα νότια, στον σκιερό κήπο, βρίσκονται μεταξύ άλλων οι Helleborus foetidus και μια ποικιλία του H. Orientalis καθώς και η Liriope muscari. Το τειχίο της βεράντας πάνω απ την άνω πεζούλα στηρίζει μια αναρριχώμενη τριανταφυλλιά "Mermaid" και μια τεράστια Μπάνξια (Rosa banksiae) ακολουθεί τη ράμπα που οδηγεί από τη βεράντα στο σκιερό κήπο σε συνδυασμό με Πλουμπάγο και Γλυσίνα.

"Ο κήπος του Ντέρεκ"
Ο κήπος αυτός έγινε την δεκαετία του 1990 από τον Derek Toms, τον εμπνευστή και συνιδρυτή του MGS και ονομάστηκε στη μνήμη του. Καλύπτει την πλαγιά δίπλα στις πεζούλες και συγκεντρώνει τα ιθαγενή ελληνικά φυτά. Μεταξύ αυτών είναι πολλοί βολβοί (όπως η Tulipa saxatilis, ο Crocus cartwrightianus και ο Narcissus obsoletus) και υπόθαμνοι (π.χ. Convolvulus oleifolius και Teucrium brevifolium). Δύο Μανδραγόρες (Mandragora autumnalis) ευδοκιμούν εδώ. Ένα γλυπτό τοτέμ με μια κουκουβάγια, έργο του Derek Toms, στέκει φρουρός στη γωνιά του κήπου πού βλέπει προς τις στέρνες. Ο κήπος αυτός δεν ποτίζεται το καλοκαίρι.

Οι Στέρνες
Στις δύο στέρνες, μία ορθογώνια και μία με καμπυλη στη μιαν άκρη, φυτρώνουν νούφαρα και Aponogeton distachyos με άσπρα λουλούδια και ζούνε ψαράκια που τρώνε τα κουνούπια.
Φυτά που μεγάλωναν στις όχθες όπως η Pontederia cordata και η Typha latifolia κινδύνευαν να πνίξουν τιε στέρνες και χρειάστηκε να αφαιρεθούν. Το νερό που εξατμίζεται το καλοκαίρι συμπληρώνεται φυσικά με τις χειμωνιάτικες βροχές.

Η πλαγιά του λόφου
Η πλαγιά του λόφου όπου έχει χαραχτεί ένα μονοπάτι με άνετες κορδέλες αποτελεί  άγριο κήπο όπου ενθαρρύνεται η φυσική χλωρίδα και γίνονται μελετημένες προσθήκες. Στις υπάρχουσες ελιές έχουν προστεθεί και άλλα δέντρα (πεύκα, κυπαρίσσια και χαρουπιές). Πολλά εποχιακά λουλούδια φυτρώνουν εδώ καθώς και βολβοί, ανοιξιάτικοι (π.χ. Muscari neglectum και Leopoldia comosa) και φθινοπωρινοί (π.χ. Drimia maritima, Sternbergia lutea και Cyclamen graecum). Τα νεοφυτεμένα δέντρα ποτίζονται κάθε δύο εβδομάδες επί πέντε χρόνια. Αλλιώς αυτή η περιοχή δεν ποτίζεται καθόλου.

Το φυτώριο
Η Σπάροζα έχει φυτώριο σε μια περιοχή σκιασμένη. Εδώ πολλαπλασιάζονται με σπόρο ή μοσχεύματα τα φυτά που απέδειξαν ότι αναπτύσσονται καλά  κάτω από τις συνθήκες του κήπου.
Επίσης πολλαπλασιάζονται πειραματικά για να μεταφερθούν μετά στον κήπο και νέα είδη από σπόρους ή μοσχεύματα δωρεές μελών και επισκεπτών.

Η πανίδα
Πολλά πουλιά επισκέπτονται τον κήπο, μεταξύ αυτών τσαλαπετεινοί την άνοιξη και ερωδιοί. Στην πλαγιά του λόφου ζουν σκαντζόχοιροι και αλεπούδες. Στον κήπο εμφανίζονται χελώνες, σαύρες και φίδια. (Τα φίδια είναι συχνά οχιές που δεν τις σκοτώνουμε παρόλο που είναι δηλητηριώδεις.
Παλιά υπήρχαν φρύνοι ή μπούφοι (Bufo viridis) που πολλαπλασιάζονταν στις στέρνες αλλά δυστυχώς τα τελευταία χρόνια έχουν εξαφανιστεί.

Οι  άνθρωποι
Τον κήπο της Σπάροζας διευθύνει και φροντίζει  η επιμελήτρια του Σάλλη Ραζέλου, συνιδρύτρια του MGS, γνωστή και σεβαστή στον κόσμο της άνυδρης κηπουρικής με μεγάλη πρακτική πείρα.
Επί δέκα μήνες κάθε χρόνο (από Σεπτέμβριο έως Ιούνιο) ζει και εργάζεται εκεί ένας ή μία βοηθός- συνήθως μεταπτυχιακοί σπουδαστές της κηποτεχνικής, που όχι μόνον βοηθάει στον κήπο αλλά αποκτά πρακτικές γνώσεις στις ειδικές ανάγκες της μεσογειακής κηπουρικής. Πολλές χρονιές έρχονται στην Σπάροζα Γάλλοι σπουδαστές από την Σχολή Κηπουρικής και Σχεδίου Κήπων του Blois για πρακτική εξάσκηση δύο μηνών κάτω από την επίβλεψη της Σάλλη. Μια φορά την εβδομάδα, εθελοντές από τον ελληνικό κλάδο του Συλλόγου αναλαμβάνουν πρακτικές εργασίες όπως το ξεβοτάνισμα, το κλάδεμα, το άλεσμα των απορριμμάτων για κόμποστ κλπ.

Ο κήπος δεν είναι ανοιχτός στο κοινό αλλά δέχεται, με ραντεβού πάντα, μέλη του MGS.
(Για να κανονίσετε ραντεβού αποταθείτε στην  Fleur Pavlidis στο fpavlidi@otenet.gr).

Για περισσότερες πληροφορίες για την Σπάροζα: mediterraneangardensociety.org
ή
Σύλλογο Μεσογειακής Κηπουρικής
The Mediterranean Garden Society
Ταχ. Θυρίδα  14
190 02 Παιανία Αττικής