Bostanistas.gr : Ιστορίες για να τρεφόμαστε διαφορετικά

Η πατάτα αποτελεί ένα από τα βασικά τρόφιμα στη δίαιτά μας. Σήμερα γράφω για την πατάτα όπως αυτή μπαίνει στην ζωή μας, όχι μόνον ως τρόφιμο, αλλά ως ζωγραφιά, ως ιστορία. Με δύο λόγια για την πατάτα ως στοιχείο πολιτισμού. Εκ της φύσεώς του ένα τέτοιο πόνημα είναι άνευ αρθρώσεως και μάλλον συνειρμικό. Είναι όμως κάτι θετικό το να δραπετεύουμε εκάστοτε από την πειθαρχία του ρασιοναλισμού (του «εγώ») και να ταξιδεύουμε με τη ροή του υποσυνείδητου.

Οι πατάτες λέγονται και γεώμηλα, δηλαδή μήλα της γης. Ξεκίνησαν από τις Άνδεις της Νότιας Αμερικής και τον 16ο αιώνα άρχισαν να καλλιεργούνται στην Βόρειο Αμερική και την Ευρώπη. Στην Ελλάδα τις έφερε ο Κυβερνήτης Καποδίστριας. Αρχικά καλλιεργήθηκαν στην περιοχή της Τύρινθας. Η πατάτα είναι η τέταρτη μεγαλύτερη καλλιέργεια στον κόσμο μετά το καλαμπόκι, το σιτάρι και το ρύζι.

Τον Φεβρουάριο του 1885, όντας στην κωμόπολη Νύνεν κοντά στο Άϊντχοβεν της Ολλανδίας, ο Ολλανδός ζωγράφος Βίνσεντ Βαν Γκογκ ζωγράφισε τον πίνακα «Καθαρίζοντας πατάτες». Ο πίνακας εκτίθεται στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης.

Τον Απρίλιο του ίδιου έτους ο Βαν Γκογκ ζωγραφίζει τους «Πατατοφάγους», που μπορείτε να τους δείτε στο Μουσείο Βαν Γκογκ στο Άμστερνταμ. Σε ένα γράμμα του στον αδελφό του, Τεό, ο Βίνσεντ έγραψε ότι ήθελε να αποδώσει το ότι οι άνθρωποι αυτοί που όλη τη μέρα έσκαβαν τη γη με τα χέρια τους για να βγάλουν τις πατάτες, το βράδυ απολαμβάνουν ένα λιτό δείπνο από τους καρπούς της προσπάθειάς τους. Δεν υπάρχει ούτε μία νότα ρομαντισμού στον πίνακα, ούτε και η εκλεπτυσμένη προσέγγιση των πορτραίτων της εποχής. Και στους δύο πίνακες κυριαρχούν τα γήινα χρώματα που παραπέμπουν στον αγαπημένο ζωγράφο του Βαν Γκογκ, τον Ρέμπραντ, όπως και τη σκληρότητα της ζωής των αγροτών. Από τότε που είδα τον πίνακα στο Άμστερνταμ, οι πατάτες είναι συνειρμικά δεμένες με τον μεγάλο Ολλανδό. 

Σε αντιπαράθεση με τη λιτή καταγραφή του Βαν Γκογκ, ας δούμε ένα παράδειγμα από τις νεκρές φύσεις της Ολλανδικής Σχολής του 17ου αιώνα, όπως το έργο «Νεκρή φύση με αστακό και φρούτα» του Jan Davidsz de Heem, δεύτερο μισό του 17ου αιώνα.

Στον ένα πίνακα έχουμε την ορμή και τον πλούτο της μεσαίας εμπορικής τάξης της Ολλανδίας, στον άλλο τη φτώχεια των αγροτών της Νούνεν. Οι διαφορές των τάξεων καθρεφτίζονται στα τραπέζια των σπιτιών. Η πατάτα είναι η τροφή του πτωχού αγρότη. Ο Βαν Γκογκ την ζωγραφίζει και μαζί με αυτήν αποθανατίζει και τους αγρότες της Νούνεν.

Άλλο φτώχεια, όμως, και άλλο λιμός. Φεύγω από την Ολλανδία του 1885 και πηγαίνω στην Ιρλανδία του 1845. Στην περίοδο από το 1845 έως το 1849 ένα εκατομμύριο Ιρλανδοί πέθαναν από πείνα και δύο εκατομύρια μετανάστευσαν. Η αιτία ήταν ο μεγάλος λιμός της πατάτας. Για μια περίοδο τεσσάρων συνεχομένων ετών καταστράφηκε όλη η σοδειά της πατάτας. Αιτία ήταν ένας μύκητας που κατέστρεψε το φυτό της. Η Ιρλανδία ήτανε τότε μια φτωχή χώρα με οκτώ εκατομμύρια κατοίκους και τα δύο πέμπτα (40%) του πληθυσμού της ζούσαν από τις πατάτες. 

Οι τηγανητές πατάτες σε μπαστουνάκι είναι γνωστές ως pommes frites στη Γαλλία και ως french fries στις ΗΠΑ. Είναι τραγανές και πεντανόστιμες και συνοδεύουν εξαιρετικά μια ωραία μπριτζόλα στις ΗΠΑ ή μύδια τηγανητά στο Βέλγιο. Το 2003 οι τηγανητές πατάτες έγιναν το αντικείμενο μιας διάστασης ανάμεσα στην Γαλλία και τις ΗΠΑ, με αποτέλεσμα το όνομά τους να αλλάξει σε freedom fries ή και American fries.

Όταν το 2003 η Γαλλία αρνήθηκε να μετάσχει στις στρατιωτικές επιχειρήσεις εναντίον του Ιράκ, το μέλος του Κονγκρέσου των ΗΠΑ Γουώλτερ Τζόουνς κατέθεσε σχέδιο νόμου σύμφωνα με το οποίο η καφετέρια του Κονγκρέσσου προσφέρει freedom fries. Όπως ήταν επόμενο, η ονομασία εξαπλώθηκε σε όλη τη χώρα. Αργότερα ο Τζόουνς άλλαξε γνώμη για τον πόλεμο αλλά η ονομασία που εισήγαγε έμεινε. Το ενδιαφέρον είναι ότι οι λεγόμενες french fries μπορεί να μη προέρχονται από τη Γαλλία αλλά από το Βέλγιο. Αυτό όμως είναι κάτι που δεν μπορεί να βεβαιωθεί.

Αρκετά όμως με τις ζωγραφίες και την ιστορία. Κλείνοντας θέλω να μοιραστώ μαζί σας την καλύτερη πατατένια συνταγή, πατάτες σουφλέ (Potato Souffles). Όχι, δεν είναι το σουφλέ που ξέρετε, είναι πατάτες τηγανητές που με μια ιδιαίτερη τεχνική φουσκώνουνε και ψήνονται από τον αέρα εντός τους.

Όσες τολμηρές, σας παραπέμπω στο βίντεο κλιπ των σεφ Julia Child και Jacques Pepin και εύχομαι καλή τύχη. Αρκεί να σας πω ότι οι πατάτες σουφλέ είναι ο εφιάλτης κάθε σεφ. Κάθε εφιάλτης, όμως, μπορεί να γίνει και το πιο γλυκό όνειρο.

*Ο Νίκος Μορόπουλος είναι ο δημιουργός του blog ΕΥΩΧΙΑ