Κοινή Αγροτική Πολιτική: η ιστορία
Όταν αναζητήσαμε εδώ στο protagon τη γνώμη σας σχετικά με την Κοινή Αγροτική Πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι περισσότεροι απαντήσατε ότι αυτή δεν βοήθησε την ελληνική γεωργία τις τελευταίες δεκαετίας. Μπορεί φυσικά η ΚΑΠ να ηχεί ως κάτι το βαρετό ή άσχετο με όλα αυτά που συμβαίνουν γύρω μας, ωστόσο είναι μία από τις σημαντικότερες πολιτικές της Ευρώπης.
Η γεωργία ήταν πάντα στο κέντρο των πολιτικών της ΕΕ και η κοινή πολιτική απορροφά σήμερα το μεγαλύτερο κομμάτι (περίπου 43%) του συνολικού κοινοτικού προϋπολογισμού. Πάνω από 50 δις ευρώ ετησίως. Επηρεάζει την ύπαιθρό μας, το περιβάλλον, το κοινωνικό τοπίο και -πάνω απ’ όλα- αποφασίζει για το τί βάζουμε στο πιάτο μας. Παρά τη σημασία της, η αλήθεια είναι ότι ο περισσότερος κόσμος δεν έχει επαρκή ενημέρωση για τη σημασία και τον ρόλο της.
Αν και η πολιτική για ένα εξαιρετικά πολύμορφο θέμα, όπως η γεωργία, είναι και αυτή με τη σειρά της πολύπλοκη, θα προσπαθήσω τις επόμενες ημέρες με μία σειρά άρθρων (εδώ στο protagon) να ξεδιπλώσω κάποιες από τις πτυχές της: την ιστορία της, τα υπέρ,τα κατά και το πώς θα πρέπει –ενδεχομένως- να σχεδιαστεί το μελλοντικό σενάριο της.
Η ιστορία
Η ΚΑΠ αποτελεί ένα σύνολο κανονισμών και μηχανισμών που ελέγχουν τις περισσότερες πτυχές της παραγωγής, επεξεργασίας και εμπορίου των αγροτικών προϊόντων μέσα στην ΕΕ. Στοχεύει στην υποστήριξη του αγροτικού εισοδήματος, ενθαρρύνοντας την παραγωγή προϊόντων υψηλής ποιότητας για μία ολοένα και πιο απαιτητική αγορά. Δίνοντας συγχρόνως νέες ευκαιρίες ανάπτυξης, όπως οι ανανεώσιμες και φιλικές προς το περιβάλλον πηγές ενέργειες.
Η πρώτη ΚΑΠ τέθηκε σε ισχύ το 1962, όταν η κοινωνία και η γεωργία της Ευρώπης ήταν κατεστραμμένη μετά από χρόνια πολέμου. Η πρώτη ΚΑΠ, επομένως, έδινε έμφαση στην ενθάρρυνση της αγροτικής παραγωγικότητας προκειμένου να εξασφαλιστεί η παροχή τροφίμων σε προσιτές τιμές. Η πολιτική προέβλεπε επιχορηγήσεις και συστήματα που εγγυούνταν υψηλές τιμές στους αγρότες, παρέχοντας κίνητρα για να παράγουν περισσότερο. Στην ουσία, στόχευαν να προστατεύσουν τους παραγωγούς από τις ιδιοτροπίες της αγοράς μέσω άμεσων πληρωμών, αποζημιώσεων για τις εξαγωγές και σχέδια υποστήριξης για τη συσσώρευση προϊόντων. Η πρώτη ΚΑΠ προετοίμαζε το έδαφος για ένα μοντέλο εντατικά κεφαλαιοποιημένης οικογενειακής γεωργίας και κίνησε την ΕΕ προς την αυτάρκεια.
Περισσότερες σοδειές, περισσότερα προβλήματα
Ήδη από την δεκαετία του ’70 η επιτυχία του συστήματος ήταν προφανής, μιας και η παραγωγή εκτοξεύτηκε σε πρωτοφανή ύψη. Σε μερικούς τομείς –όπως η γαλακτοκομεία- τα επίπεδα της αυτάρκειας επιτεύχθηκαν και ξεπεράστηκαν, χάρη σε ένα σύστημα παρεμβάσεων στις τιμές, την φορολογία των εισαγωγών και την επιδότηση των εξαγωγών. Δηλαδή, ο παραγωγός λάμβανε μία ελάχιστη πληρωμή ανά προϊόν, ακόμα κι αν η αγορά του προσέφερε χαμηλότερη τιμή.
Αυτό δεν οδήγησε μόνο σε άφθονα και φθηνά τρόφιμα. Δημιούργησε υψηλό δημοσιονομικό κόστος και οδήγησε σε πλεόνασμα στην παραγωγή, η οποία συχνά κατέληγε στις χωματερές. Παράλληλα, υποστηρίζοντας την βιομηχανικού τύπου παραγωγή, οδήγησε σε κοινωνικά και περιβαλλοντικά προβλήματα, που είχαν ως αποτέλεσμα την ερήμωση της υπαίθρου, την ρύπανση και την υπερ-εκμετάλλευση των φυσικών πόρων.
Οι αναθεωρήσεις
Οι πρώτες σημαντικές μεταρρυθμίσεις της ΚΑΠ συμφωνήθηκαν το 1992 ως έκβαση μιας διαδικασίας που επηρεάστηκε ιδιαίτερα από τις διεθνής εμπορικές συμφωνίες που θα οδηγούσαν αργότερα στην ίδρυση του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου το 1995. Στόχος της δεύτερης ΚΑΠ ήταν να περιοριστεί η σπάταλη πρακτική της παραγωγής γεωργικών πλεονασμάτων και να ανοιχτεί η ευρωπαϊκή γεωργία στις παγκόσμιες αγορές. Μέσα από διαδοχικά κύματα αναθεωρήσεων, το προηγούμενο σύστημα παρεμβάσεων στις τιμές και οι επιδοτήσεις σε συγκεκριμένα προϊόντα αντικαταστάθηκε βαθμιαία από τις άμεσες πληρωμές προς στους αγρότες. Αυτό σήμαινε ότι οι αγρότες δεν θα πληρώνονταν για να παράγουν όλο και μεγαλύτερες ποσότητες, αλλά βάσει μη-μεταβαλλόμενων δεικτών, όπως πχ. τα στρέμματα που καλλιεργούν.
Ο δεύτερος πυλώνας
Το 1999, έγινε αντιληπτό ότι η παραγωγή αγροτικών προϊόντων δεν θα πρέπει να αποτελεί το μόνο μέλημα της ΚΑΠ μιας και το περιβάλλον, η προστασία του τοπίου και του αγροτικού πολιτισμού είναι επίσης άρρηκτα συνδεδεμένα με τις καθημερινές πρακτικές των αγροτών. Επομένως, η ΚΑΠ διαιρέθηκε σε δύο «πυλώνες». Ο πρώτος αποτέλεσε την πλέον παλιά πολιτική δομή δεκαετιών που κατευθυνόταν προς την παραγωγή άφθονων (και φτηνών) τροφίμων. Ο δεύτερος πυλώνας κατευθύνθηκε προς τη συνειδητοποίηση της νέας ευθύνης των αγροτών. Αυτό σήμαινε ότι οι αγρότες θα μπορούσαν πλέον να λαμβάνουν απ’ ευθείας πληρωμές για την υιοθέτηση πρόσθετων αγρο-οικολογικών πρακτικών (σσ. αλήθεια, αυτές που πήγαν;) σε μειονεκτούσες περιοχές, ή για επενδύσεις στην αγροτική υποδομή. Αφιερώθηκε, επίσης, στην ανάπτυξη των αγροτικών περιοχών και την πολυ-λειτουργικότητα της γεωργικής δραστηριότητας: οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις δεν ήταν πλέον μόνο για την παραγωγή προϊόντων, ήταν επίσης φύση και χώρος για αναψυχή.
Με την επόμενη μεταρρύθμιση του 2003, η ΚΑΠ αποσυνδέθηκε από την άμεση υποστήριξη στους παραγωγούς. Το μεγαλύτερο μέρος των επιδοτήσεων δεν αφορούσε πλέον τις παραχθείσες ποσότητες, τα στρέμματα υπό καλλιέργεια ή τον αριθμό των εκτρεφόμενων ζώων. Η τελευταία μεταρρύθμιση του 2008 -που ονομάστηκε και «έλεγχος υγείας»- έδωσε περαιτέρω ώθηση στην αποσύζευξη από το άμεσο σύστημα πληρωμών, αυξάνοντας επίσης τους πόρους που διατέθηκαν στον δεύτερο πυλώνα.
Το 2013, η ΚΑΠ θα υποβληθεί σε σημαντικές μεταρρυθμίσεις. Αυτές θα επηρεάσουν τον τρόπο με τον οποίο παράγονται τα τρόφιμά μας, το πώς διαμορφώνεται το τοπίο της υπαίθρου και το σύστημα διανομής των τροφίμων σε παγκόσμια κλίμακα. Με άλλα λόγια,
θα καθορίσουν το μέλλον της διατροφής μας.
Γι’ αυτό, η ΚΑΠ δεν είναι απλώς ένα ζήτημα που αφορά μόνο τους πολιτικούς και τους αγρότες, αλλά τον καθένα από εμάς.