Bostanistas.gr : Ιστορίες για να τρεφόμαστε διαφορετικά

Ο Ζαν Μπαπτίστ Σιμεόν Σαρντέν ήταν ένας Γάλλος ζωγράφος που έζησε από το 1699 έως το 1799. Το φαγητό και η κουζίνα αποτέλεσαν κύρια θέματα της ζωγραφικής του, και για το λόγο αυτό σήμερα θέλω να παρουσιάσω ορισμένα από τα έργα αυτά. Θα περιοριστώ σε έργα που έχω δει εκ του σύνεγγυς εκεί που εκτίθενται.

Το πρώτο είναι «Το Σαλάχι», 1725-1726, ένα από τα πιο διάσημα έργα του που βρίσκεται στο Μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι. Αποτελεί έργο που επηρέασε όχι μόνο σύγχρονους του Σαρντέν ζωγράφους, αλλά και μεταγενέστερους. Ο νατουραλισμός του αντικειμένου είναι επιφανειακός, αφού το έργο χαρακτηρίζεται από μεγάλη ένταση και μια αίσθηση ότι κάτι δεν πάει καλά. Αυτό μας το επικοινωνεί η γάτα που με σηκωμένη την ουρά φρίττει. Σηκώνοντας το βλέμμα ο θεατής αντικρύζει όλο το μεγαλείο της αποτρόπαιας όψης του σαλαχιού. Αυτά δεν είναι παιχνίδια για τους λιγόψυχους.

Τα αντικείμενα, που ολοκληρώνουν τη σύνθεση, δεν αποκτούν τη θέση τους με βάση μια κανονική λειτουργία της κουζίνας, είναι όλα στημένα. Δείτε για παράδειγμα το μαχαίρι που το μισό βρίσκεται στο κενό. Ή το περίτεχνα τυλιγμένο τραπεζομάντηλο. Είναι φανερό ότι ο ζωγράφος απολαμβάνει τη «σκηνοθεσία» του, σαν ένας σύγχρονος σκηνοθέτης έργων μυστηρίου. Το λευκό δεν είναι ακριβώς λευκό, παίζει με τις αποχρώσεις λευκού πάνω στο δέρμα του σαλαχιού, και δημιουργεί αντίθεση με τα ματωμένα σωθικά.

Είναι ταυτόχρονα και  μια άσκηση αισθητικής. Η όψη του κατακρεουργημένου σαλαχιού εξευγενίζει την ασχήμια του, όπως πάντα συμβαίνει με τον μεγάλο πόνο και τον θάνατο. Η ένταση της ζωγραφιάς τονίζεται από την περιορισμένη παλέτα του ζωγράφου. Γήινα χρώματα, μουντό λευκό, κόκκινο. Δεν υπάρχει οδός διαφυγής, ο πίνακας δεν διαθέτει έξοδο κινδύνου. 

Το επόμενο έργο έχει και αυτό θέμα το σαλάχι και μια γάτα. Είναι ο πίνακας «Νεκρή φύση με γάτα και σαλάχι» του 1728, που βρίσκεται σήμερα στο Μουσείο Τίσεν-Μπορνεμίτσα της Μαδρίτης. Εδώ ο ζωγράφος έχει ηρεμήσει. Η εικόνα το πολύ που μπορεί να δημιουργήσει είναι απορία «τι θέλει να πει ο ζωγράφος;» Η παλέτα του είναι η ίδια με «Το Σαλάχι», όμως η διαφορετική σύνθεση οδηγεί σε διαφορετικό αποτέλεσμα. Εδώ δεν έχουμε ματωμένες σάρκες και ανοικτές τομές, παρά ένα άρτιο σαλάχι, που κρέμεται από ένα γάντζο, κι έναν γάτο που ποθεί τα στρείδια τα οποία βλέπει μπροστά του.

Είναι μια σκηνή οικιακής ηρεμίας. Δεν υπάρχουν πολλά άλλα αντικείμενα στον πίνακα, μόνο μια φρατζόλα ψωμί, ένα μαχαίρι, ένας δίσκος και μια κανάτα. Σημειώνω ότι το μαχαίρι και στον πίνακα αυτό ευρίσκεται κατά το ήμισυ στο κενό. Ίσως είναι το μόνο σημείο (μετά την παρουσία του γάτου και τον γάντζο) που μπορεί να δημιουργήσει ανησυχία, αστάθεια στον θεατή. Παρατηρείστε πόσο φωτεινό και μεγαλοπρεπές είναι το σαλάχι σε σύγκριση με το μουντό τοίχο και τον ακόμη πιο σκοτεινό δίσκο.  

Ο Μαριέτ, χρονικογράφος ζωγράφων, αναφέρει ότι ο Σαρντέν χρησιμοποιούσε μόνο αντικείμενα που του ανήκαν, και ζωγράφιζε πάντα με τη σύνθεση να ευρίσκεται μπροστά του, από την πρώτη μέχρι την τελευταία πινελιά.

Συνεχίζω με άλλον ένα πίνακα από το Μουσείο Τίσεν-Μπορνεμίτσα στη Μαδρίτη, «Νεκρή Φύση με γάτα και ψάρι», που το ζωγράφισε και αυτό το 1728. Τα φρέσκα κρεμμυδάκια και το σκόρδο δίνουν μια αίσθηση οικειότητας και σταθερότητας, ενώ το γουδί και το γουδοχέρι παραπέμπουν στη σκληρή δουλειά που κάνει εκείνος που δουλεύει στην κουζίνα. Ο γάντζος από τον οποίο κρέμονται τα δύο μικρά ψάρια εισάγει μια ανησυχία, θυμίζοντας ότι πίσω από την ηρεμία της κουζίνας κρύβεται ο βίαιος θάνατος κάποιων ζωντανών. Η γάτα παίζει το βιολί της, απαρασάλευτα κοντά στο μεγάλο ψάρι που την προκαλεί. 

Ο Γάλλος συγγραφέας Μαρσέλ Προυστ έγραψε για τον Σαρντέν «Από τη στιγμή που εξοικειώνεσαι με τα έργα του Σαρντέν, κοιτάζοντάς τα κάθε μέρα για μερικές μέρες, σαν σε μάθημα, η καθημερινή ζωή θα σε γοητεύει. Τότε, έχοντας αντιληφθεί τη ζωή των έργων του, θα έχεις ανακαλύψει την ομορφιά της ζωής.»

Ελπίζω κάπως έτσι να αισθάνεσθε και εσείς μετά από αυτή τη σύντομη περιήγηση. Και ίσως την επόμενη φορά θα βρεθείτε σε ένα μεγάλο μουσείο να ψάξετε να βρείτε ένα πίνακα του Σαρντέν. Επειδή καλό είναι να διαβάζουμε για πίνακες και να τους βλέπουμε σε βιβλία, στο διαδίκτυο, όπου μπορούμε. Αλλά η ανυπέρβλητη απόλαυση, και το πραγματικό σχολείο, είναι η επίσκεψη στο μουσείο (το είχε πει με διαφορετικά λόγια ο Γιάννης Τσαρούχης). 

*Έγραψεν ο Pierre-Jean Mariette, Γάλλος συλλέκτης έργων τέχνης και χρονικογράφος της ζωής καλλιτεχνών στο Παρίσι της Γαλλίας την 10 Σεπτεμβρίου 1774.

*Ο Νίκος Μορόπουλος διατηρεί το ελληνοαγγλικό blog Panathinaeos