Τι απέγιναν οι μενεξέδες;
Έχετε παρατηρήσει ότι χάθηκαν οι μενεξέδες; Όχι από τα δάση αλλά από τις πόλεις. Παλιά, στην Αθήνα, κατά τα μέσα του χειμώνα εμφανίζονταν στα ανθοπωλεία αλλά και σε καλαθάκια στις γωνίες του δρόμου τα μικρά ευωδιαστά ματσάκια, μωβ σκούρα, τριγυρισμένα με ζωηρά πράσινα φύλλα, καρδιόσχημα και δεμένα με μαύρη κλωστή του ραψίματος. Φιγουράριζαν και καρφιτσωμένα στο πέτο των ταγιέρ που φορούσαν τότε οι κυρίες.
«Μενεξές» είναι λέξη Τούρκικης προέλευσης. «Γιούλι» είναι η νεοελληνικότερη, υποκοριστικό του αρχαίου «ίον» (μη με ρωτάτε πώς, έτσι λέει ο Μπαμπινιώτης), πράγμα που μας μπερδεύει λίγο γιατί και άλλα λουλούδια είναι γνωστά ως γιούλια… το αιώνιο πρόβλημα. Λέγονται και «βιολέτες» παρ’ όλο που όταν έψαχνα, ένας Αθηναίος ανθοπώλης (όνομα και μη χωριό) με πληροφόρησε ότι οι πραγματικές βιολέτες είναι τα άοσμα μωβ λουλούδια με τα σαρκώδη τριχωτά φύλλα (Saintpaulia ionantha) που πουλάνε σε γλαστράκια για το περβάζι της κουζίνας. Του μενεξέ η βοτανολογική ονομασία είναι Viola odorata.
Η εξαφάνιση τους από το εμπόριο είναι γενική.
Τώρα βρίσκομαι στη Μαδρίτη όπου η «Βιολετέρα» ήταν κάποτε σύμβολο. Οι παλαιότεροι θυμόμαστε την δακρύβρεχτη ταινία με τη Σαρίτα Μοντιέλ βασισμένη στο παραδοσιακό cuplé (τραγούδι επιθεώρησης) που λέει για τις κοπέλες με τους μενεξέδες, που στη μέση του χειμώνα προμηνύουν την άνοιξη. Όταν άρχισα να έρχομαι στη Μαδρίτη πριν από 25 χρόνια, τις έβλεπες ακόμα κάθε τόσο. Όχι μόνο, αλλά σε κεντρικότατο σημείο της πόλης, στην αρχή της Gran Via, υπήρχε άγαλμα της συμβολικής πτωχής ανθοπώλιδος. Μάλιστα δημιουργήθηκαν πολιτικο/πολιτιστικοί καβγάδες όταν ήρθαν οι σοσιαλιστές στα πράγματα, γιατί το έβρισκαν αφάνταστα κακόγουστο και δυσφημιστικό για μια μοντέρνα δημοκρατία (και δεν είχαν άδικο…. ήταν αρκετά κιτς). Μέσα στα επόμενα χρόνια το άγαλμα εξαφανίστηκε και το θλιβερό ήταν ότι κανένας δεν το πήρε χαμπάρι. Χρειάστηκε να το αναζητήσει ένα κινηματογραφικό συνεργείο από την Ιαπωνία που γύριζε ντοκιμαντέρ για να αντιληφθούν όλοι ότι το άγαλμα δεν ήταν πια στη θέση του.
Χρόνια αργότερα, επί συντηρητικής κυβέρνησης ανακαλύφθηκε σε κάποια δημοτική αποθήκη, και ξαναστήθηκε άδοξα και χωρίς φανφάρες σ’ ένα μικρό προαστιακό πάρκο.
Εξακολουθούν όμως οι μωβ καραμελίτσες σε σχήμα και με άρωμα μενεξέ να αποτελούν το χαρακτηριστικό γλύκισμα της πόλης, που πουλιέται παντού. Μάλιστα υπάρχει ένα μαγαζί που ειδικεύεται στην ακριβή χειροποίητη μορφή τους.
Τα υπέροχα λουλουδάκια όμως δεν υπάρχουν πια στα ανθοπωλεία. Εγώ που τα αγαπώ ιδιαίτερα (τα θυμάμαι από τον κήπο της γιαγιάς μας της Φροσούλας στου Κυπριάδου), έφερα φυτά από την Αγγλία (δεν έβρισκα στην Ελλάδα ούτε σπόρους) και τα φύτεψα στον κήπο μου. Θεώρησα ότι θα πιάσουν σίγουρα γιατί η εξοχή γύρω γέμιζε μικροσκοπικούς άγριους μενεξέδες κάθε χειμώνα. Αυτό πριν από είκοσι περίπου χρόνια. Σήμερα έχουν διασταυρωθεί με τα άγρια ντόπια και αφομοιωθεί τελείως από αυτά… έχουν σκορπίσει παντού μέσα στον κήπο - μια εδαφοκάλυψη από καταπράσινα φύλλα. Κατά τον Φεβρουάριο, αν γονατίσεις κάτω και αρχίσεις να παραμερίζεις υπομονετικά τα φύλλα, βρίσκεις από κάτω τα μικροσκοπικά ανθάκια πάνω σε κοτσάνι 2-3 πόντων… όμορφο πάντα και μοσχοβόλο, αλλά μινιατούρα το άτιμο και αόρατο από πρακτικής πλευράς! Κάθε λίγες μέρες μαζεύω (μπουσουλώντας) ένα μπουκετάκι και το βάζω σ’ ένα μικρό ποτήρι του λικέρ στο τραπέζι δίπλα στην πολυθρόνα όπου κάθομαι και διαβάζω…. Είναι ο μόνος τρόπος που έχω βρει να τα χαίρομαι.
Ίσως από εμπορικής πλευράς η συγκομιδή, ακόμα και των καλλιεργημένων μενεξέδων (που είναι μεγαλύτεροι)είναι ασύμφορη… άλλη εξήγηση δεν μπορώ να φανταστώ.
[Στον κήπο της γιαγιάς μας της Φροσούλας, στην Κυπριάδου, εμείς τα παιδιά τους βρίσκαμε, σκύβοντας, ψάχνοντας εκεί που κρύβονταν ανάμεσα στα ξερά φύλλα κάτω απ τις λεμονιές… όχι πολλούς, αρκετούς ίσα-ίσα για ένα μπουκετάκι για τη μαμά.]
Πέντε μέρες λιακάδα